Mehmet Ali Güller

BRICS tarihi bir zirve yapıyor. Önceki gün başlayan ve bugün tamamlanacak zirve, kararlarıyla çok kutuplu dünyanın inşasında önemli bir rol oynayacak.

Zirve bugün tamamlanıyor ve sonuç bildirgesi bugün açıklanacak; dün yazıyı yazıişlerine teslim ettiğim saatte, henüz oturumlar sürüyordu. O nedenle asıl değerlendirmeyi bir sonraki yazımda yapacağım.

Bütünleyici iki gündem

15. BRICS Zirvesi’nin birbirini bütünleyen iki temel gündemi var: Genişleme ve dolarsızlaşma.

Denklem basit: BRICS genişledikçe, küresel ticarette dolarsızlaşma (dedolarizasyon) artacak. BRICS’i oluşturan beş ülke, Çin, Rusya, Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika bir süredir bu denklemi savunuyor.

Ancak ne kadar ve ne hızda genişleme ile dolarsızlaşmada neyin öncelikli olması gerektiği konusunda aralarında bazı farklar var. İşte bu zirve, bu farkları giderme ve optimum bir yol belirleme zirvesi olacak kısaca.

Hedef aynı, yöntem farklı

23’ü resmi olmak üzere 40’tan fazla ülke BRICS üyeliğine başvurdu. Beş ülke içerisinde genişlemeyi kapsam ve hız bakımından en çok isteyen Çin; Brezilya ise genişlemeyi yavaş ilerletme yanlısı.

Ortak para birimi konusunda ise beşli arasındaki denklem bu kez ters: Ortak para biriminin oluşturulması konusunda en istekli Brezilya iken, Çin bunun için aşamalar ve zaman gerektiği kanaatinde.

Dolayısıyla bugün çıkacak sonuç bildirgesi, bu sınırların içinde kalacak büyük olasılıkla.

Önce ulusal paraların rolünü artırmak

Brezilya her ne kadar “ortak para birimi” açısından şartların uygun olduğunu düşünse de ağırlıklı fikir, öncelikle “ulusal paraların rolünün arttırılması” şeklinde.

Ulusal paraların rolünün artırılması için de “ortak ödeme sistemi” gerekiyor. Bu da Batı’nın ağır yaptırımı altındaki Rusya’nın önceliği örneğin.

Ve bu ikisinin, yani ulusal paraların rolünün artırılması ve ortak ödeme sisteminin sağlıklı çalışabilmesi için de BRICS Yeni Kalkınma Bankası’nın rezervlerinin geliştirilmesi gerekiyor.

Özetle “ortak para birimi”nden önce, bu üç ayaklı para politikası modelinin hayata geçeceği anlaşılıyor.

Geniş BRICS, daha çok dolarsızlaşma demek

Yukarıda da belirttik: Genişleme ve dolarsızlaşma birbirini bütünlüyor.

Dolarsızlaşma yani dedolarizasyon için, küresel ticarette bir eğilim olarak ortaya çıkmış bulunan ulusal paraların kullanımını artırmak gerekiyor. Nitekim BRICS ülkeleri arasında bu süreç adım adım başladı ve gelişiyor.

Buradan hareketle şöyle söyleyebiliriz: BRICS ne kadar genişlerse, küresel ticarette o kadar çok ulusal parayla ticaret yapılmış olacak; böylece dolarsızlaşma daha da artmış olacak.

İşte bu denklem nedeniyle BRICS’in genişlemesine başlanılacağı anlaşılıyor. Bu kadar yoğun katılım talebinin aynı anda karşılanması olası olmadığından, çok büyük olasılıkla Afrika’dan başlayarak sırayla talepler değerlendirilip, sonuçlandırılacak; bu süreçte de BRICS+ kurumsallaştırılacak.

Bununla paralel olarak, BRICS Yeni Kalkınma Bankası’nın da üyelerinin artacağı görülüyor. Nitekim daha önce üç ülke bankaya dahil edilmişti. Toplamda 50’den fazla ülkenin katılmak istediği belirtiliyor.

Çok kutupluluk inşası

Özetle genişleyen ve ulusal paraların rolünü artırarak doların hegemonyasını zayıflatan bir organizasyon olarak BRICS, önümüzdeki dönemde küresel ilişkilerin belirlenmesinde ağırlığını artırmış olacak.

Ekonomik büyüklüğüyle G7’yi geçmiş bulunan BRICS, genişledikçe etkisini daha da genişletmiş olacak. Bu da çok kutupluluğun inşasını ivmelendiren ve uluslararası ilişkilerin demokratikleşmesini sağlayan bir etki doğuracak haliyle…

Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
24 Ağustos 2023