Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Antalya’daki görüşmesi ve ortak basın toplantısı, medyada daha çok “Kanal İstanbul Montrö’yü etkilemez” yorumlarıyla haber oldu.
O söz elbette Çavuşoğlu’nun sözüydü ve şöyle diyordu: “Şunu net söylemek isterim, ne Kanal İstanbul’un Montrö Anlaşması’na bir etkisi var ne de Montrö Anlaşması’nın Kanal İstanbul’a bir etkisi var” (30.6.2021).
Oysa o bağı kuran en başından itibaren Erdoğan’dı. Erdoğan Kanal İstanbul’u, “Montrö Türkiye’nin boğazlardaki egemenlik haklarını sınırlıyor” tezi üzerinden savunuyordu.
Moskova: Montrö’yü deldirmeyeceğim
Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov ise Çavuşoğlu’yla ortak basın toplantısında, bu konuda özenle seçilmiş kelimelerden oluşan bir ifade kullandı:
“Montrö anlaşmasının uygulanması konusunda Türk dostlarımızla, meslektaşlarımızla olan etkileşimden memnunuz. Bugün görüşmeler sırasında, Kanal İstanbul’un inşasına ilişkin planların Karadeniz’deki yabancı devletlerin donanmalarının varlık parametrelerini hiçbir şekilde etkilemeyeceğini tespit ettik.”
Bu sözler açık ki Moskova’nın “Montrö’yü deldirmeyeceğim” demesi anlamına geliyordu.
ABD’nin Karadeniz’i ‘NATO gölü’ yapma hedefi
Bu tartışmalar, önümüzdeki süreçte daha da yoğunlaşacak. Çünkü 14 Haziran’daki NATO Zirvesinde, bu konuda iki önemli karar alındı:
1) NATO, Karadeniz’deki varlığını, denizde, karada ve havada artırma kararı aldı.
2) Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya üye yapılması hedefi teyit edildi ve o sürece kadar NATO ülkelerinin bu iki ülkeyle askeri işbirliğini geliştirmesi istendi.
ABD böylece Karadeniz’de kıyısı olan NATO ülkeleri Türkiye, Bulgaristan ve Romanya’ya, Ukrayna ve Gürcistan’ı da ekleyerek, Karadeniz’i Rusya’ya karşı bir “NATO gölü” yapmak istiyor.
Böylece ABD, kendisinin bu denize sınırsızca girmesini engelleyen şartların da (Montrö Sözleşmesi) değişeceğini düşünüyor.
‘Karadeniz’e burnunu sokma’
Son altı aydır Karadeniz’de yoğun bir askeri hareketlilik var. Boğazlardan Karadeniz’e sürekli NATO gemi trafiği yaşanıyor. NATO ülkeleri, Türkiye de dahil, ya Ukrayna’yla, ya Gürcistan’la ortak tatbikat yapıyor. Yine Batı Karadeniz’de, Romanya ve Bulgaristan ile NATO faaliyetleri yürütülüyor.
Diğer yandan, İngiliz savaş gemisi Defender’ın sınır zorlama kışkırtmasında olduğu gibi, sıcak çatışma riski taşıyan NATO hamleleri yaşanıyor.
Son olarak NATO üyeleri ve NATO partneri ülkelerden oluşan 32 ülke, Karadeniz’de Deniz Esintisi 2021 tatbikatı yapıyor (10 Temmuz’da bitecek). Karadeniz’le uzaktan yakından ilgili olmayan pek çok ülke buraya savaş gemileri göndermiş oldu.
Rusya, haliyle bu durumu oldukça önemli bir tehdit olarak algılıyor. Moskova bu nedenle başta ABD ve İngiltere olmak üzere NATO ülkelerini uyarıyor. Son olarak Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, “Defender gemisiyle provokasyon düzenleyen İngiltere ve müttefiklerine Karadeniz’e burunlarını sokmama çağrısı” yaptı (6.7.2021).
Karadeniz’i NATO’ya açmak intihardır
Rusya’nın algıladığı tehdit, aslında Türkiye için de geçerli. Karadeniz’le hiçbir bağı olmayan ülkelerin buraya gittikçe sıklaşan bir şekilde savaş gemileri göndermesi, Moskova’nın tabiriyle “Karadeniz’e burnunu sokması”, NATO üyesi olsa da, gerçekte Türkiye’nin de çıkarına değildir.
Karadeniz’in, kıyıdaş ülkelere ait bir kapalı deniz olma statüsünün korunması sadece Moskova için değil, Ankara için de hayati önemdedir.
NATO planları da, Kanal İstanbul ve Montrö tartışmaları da Türkiye’nin ulusal güvenliğini doğrudan ilgilendiren gelişmeler olarak önümüzde duruyor.
Montrö’yü tartışmaya ve Karadeniz’i NATO’ya açmak, telafisi çok zor mevzi kaybı olacaktır. Emekli büyükelçiler ve amirallerin iktidar baskısını göze alarak kamuoyunu uyarmaları boşuna değil.
Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
8 Temmuz 2021
Mehmet Ali Güller 