Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi, sadece ABD’nin NATO aracılığıyla genişlemesini durdurmakla kalmadı aynı zamanda ABD’nin SSCB dağıldıktan sonra Avrupa güvenlik mimarisini şekillendirme çabasına da son verdi.
ABD, Yugoslavya’yı sekiz parçaya bölerek başladığı inşa çalışmasını, Doğu Avrupa ve Baltıklarda da devam ettirmişti. Şimdi o süreç bitti.
Avrupa güvenlik mimarisinin yeninden şekillendirilme sorunu var sırada. Kimlerle ve nasıl peki?
BÖLÜNMEZ GÜVENLİK
Bu durum haliyle ve öncelikle “bölünmez güvenlik” anlayışının Avrupa düzleminde kabul edilmesini gerektirecek. Zira SSCB’nin dağılmasından bu yana “bölünmez güvenlik” ilkesi uygulanmıyor.
Nedir bölünmez güvenlik? Kabaca bir devletin güvenliğinin herkesin güvenliği olması demektir, bir devletin güvenliğine zarar vererek kendi güvenliğini sağlayamayacağın demektir.
ABD 30 yıldır Rusya’nın güvenliğini hiçe sayarak Avrupa güvenlik mimarisini inşa etmeye çalışıyordu. Çünkü temel hedefi güvenli Avrupa değil, Rusya’yı teslim olmaya, geri çekilmeye ve hatta parçalanmaya itmekti.
İşte Rusya’nın Aralık 2021’de ABD ve NATO’ya sunduğu ve müzakere etmek istediği 9 maddelik “güvenlik anlaşması” taslağı da bu nedenleydi. ABD Rusya’nın güvenlik talebini reddetti, Rusya 24 Şubat 2022’den beri kuvvet kullanarak sağlamaya çalışıyor.
RUSYA’NIN ÜÇ HEDEFİ
Rusya’nın hedefleri öncelikle ve esas olarak Ukrayna’nın NATO üyeliğinin gündemden kalkması, Ukrayna’nın tarafsızlık statüsüne dönmesi ve bunu Anayasa’sına işlemesi.
Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski, 24 Şubat’tan bu yana hemen her gün yaptığı açıklamayla “NATO üyeliğinin artık hayal olduğunu gördüğünü” söyledi. En sonunda, tarafsızlık statüsünün ele alınabileceğini de açıkladı.
Rusya’nın ikinci hedefi, komşuları ve NATO üyeleri olan Baltık ülkelerinin NATO üslerinden ve yabancı asker varlığında vazgeçmesi. Kabaca bu ülkelerin NATO’ya siyasi üyeliğinin sürmesi ama askeri boyutunun olmaması gibi…
Rusya’nın üçüncü hedefi de, Doğu Avrupa’daki doğrudan Rusya’yı hedef alan saldırı silahlarının kaldırılması.
Bu şartlar altında Avrupa’nın güvenliği, Avrupa’nın da bir parçasını oluşturan Rusya’yla birlikte sağlanabilecektir. ABD’nin Rusya’ya rağmen ve Rusya’yı hedef alarak güvenlik inşası çabası, Avrupa’yı yeniden bir büyük savaş riskiyle karşı karşıya getirdi.
Dolayısıyla artık sorun Avrupa’nın lider ülkelerinin, Almanya ve Fransa’nın, Avrupa’nın güvenliğini Rusya’yla birlikte inşa edip etmeyecekleri konusudur. Kuşkusuz bu ABD’yi kenarda tutmak anlamına geleceği için zordur ve engebeli bir yoldur. Ancak savaşsız Avrupa için de başka bir yol yoktur.
BORRELL’İN ÜÇ MESAJI
Avrupa Parlamentosu Dış İlişkiler Komitesi toplantına katılan AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in mesajları, gelecek açısından ipuçları veriyor.
Borrell’in ilk mesajı, Rusya’ya yaptırımların başarılı olamayacağı gerçeğiyle ilgiliydi ve şöyle diyordu: “Dikkatli olmalıyız. Rusya’ya karşı bu geniş uluslararası destek sonsuza kadar sürecek sağlam bir destek olacağından o kadar da emin olamayız. Körfez bölgesinden geliyorum. Birçok dışişleri bakanıyla görüşmeler yaptım. BM Genel Kurulu oylaması sonrası durum çantada keklik sayılamaz.”
Borrell’in ikinci mesajı Balkanlarla ilgiliydi. Avrupa savaş tarihi açısından Doğu Avrupa’yla birlikte değerlendirmek gereken Balkanlar’ın bu özelliğinden olsa gerek, Borrell Sırbistan’a dikkat çekiyordu. AB adayı Sırbistan’daki “inanılmaz derece” yüksek Rusya etkisine işaret eden Borrell, “Batı Balkanlar’daki ülkelerde istikrarın korunmasının Avrupa güvenliği için önemli olduğu” belirtiyordu.
Borrell’in üçüncü mesajı, Ukrayna krizinin Atlantik dünyası dışındaki etkisiyle ilgiliydi. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, Afrika’da Rusya’nın etkisine, Rusya’nın Çin’e yakınlaşmasına ve Hindistan’ın pozisyonuna Avrupa ülkelerinin dikkatle eğilmesi gerektiğini söylüyordu.
GÜVENLİK MİMARİSİNİN ÖZNELERİ
Borrell haklı. Zira Washington, “Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı NATO’yu ve Batı’yı birleştiriyor” propagandası yapıyordu ancak tersinden Asya da birleşiyordu. Hindistan’ın aldığı tutum, stratejik düzlemde ABD için en büyük kayıptı örneğin…
Kaldı ki NATO’nun ve Batı’nın birleştiği de yoktu. Tersine NATO birleşemediği, Biden’ın ifadesiyle “NATO içindeki farklılıklar aşılamadığı” için ABD NATO’yu Ukrayna’da devreye sokamamıştı. Macaristan ve Hırvatistan gibi ülkeler çok açık olarak o durumda NATO’dan çekilebileceklerini dile getirmişlerdi. Diğer yandan Almanya, Fransa ve Türkiye gibi ağırlığı olan ülkeler de ABD’nin NATO’yu kullanmasına karşıydılar.
Öte yandan AB’nin kabul edilen “stratejik pusulası”, Ukrayna krizi nedeniyle ittifaka atıflarda bulunsa da hâlâ 2016’dan beri adım adım yükselen “stratejik özerklik” hedefini koruyor. Yani Almanya-Fransa liderliğindeki Avrupa, ABD’den stratejik özerk olmayı, Avrupa’nın güvenliğini Avrupa ordusu kurarak sağlamayı, Çin ve Rusya’yla bağımsız ilişkiler sürdürmeyi istiyor.
İşte Avrupa güvenlik mimarisini Avrupa yararına inşa edecek zemin de bu anlayıştır. Ukrayna’nın tarafsız ülke statüsüyle açılacak yol, bu perspektifle, Almanya ve Fransa’nın Rusya’yı da dahil ederek bir Avrupa güvenlik mimarisi inşasını zorunlu kılmaktadır. Dahası Türkiye de, -ama Avrupacı değil, Avrasyacı bir çizgiyle- bu sürecin aktif bir öznesi olabilir. Ki bu Türkiye’nin de Amerikancılıktan arınması demek olacaktır.
Mehmet Ali Güller
CRI Türk
29 Mart 2022
Mehmet Ali Güller 