Mehmet Ali Güller

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) Semerkant Zirvesi, Türkiye açısından da, Asya açısından da, küresel güç mücadelesi açısından da tarihi bir zirve oldu.

Türkiye açısından bir başlangıç oldu: Türkiye, 2012 yılında Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Diyalog Ortağı Statüsünü almıştı. Diyalog ortakları, karar alma ve imza atma yetkileri olmasa da, toplantılara katılabiliyordu. Ancak Türkiye o statüyü aldığından beri hiçbir zaman ŞİÖ zirvelerine cumhurbaşkanı düzeyinde katılmamıştı. Erdoğan’ın 10 yıl sonra 2022’de Semerkant Zirvesi’ne katılması bir ilk oldu. Ancak bu ilk, Erdoğan’ın iç/dış politik niyetlerinden bağımsız olarak, Türkiye açısından çok önemli gelişmedir.

Nitekim Erdoğan zirvede ŞİÖ üyelerine “güvenlikten ekonomiye, enerjiden ulaşıma, tarımdan turizme kadar her alanda işbirliğine hazırız” diyerek, Türkiye’nin bu örgüte ilgisini ortaya koymuş oldu. Umarız Türkiye önce gözlemci, ardından da tam üye olarak ŞİÖ’deki yerini alacaktır.

ŞİÖ genişliyor

Semerkant Zirvesi’nde İran tam üyelik belgesini imzaladı. 1996’da Çin, Rusya, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan tarafından Şanghay Beşlisi olarak kurulan örgüt, Özbekistan’ın katılımıyla 2001’de Şanghay İşbirliği Örgütü’ne dönüştü, 2017’de Hindistan ve Pakistan’ın katılımıyla 8 üyeye genişledi, 2022’de de İran’la birlikte 9 üyeye ulaştı.

Ancak genişleme kararı alan örgütün hızla Asya’nın bütününe yayılacağı görülüyor. Zira İran’ın tam üyelik belgesini imzaladığı saatlerde Mısır da Diyalog Ortağı Statüsü alıyordu. Mısır’a, geçen yılki zirvede, Suudi Arabistan ve Katar’la birlikte Diyalog Ortağı Statüsü verilmesi kararlaştırılmıştı.

Zirve öncesi yapılan ikili ve üçlü görüşmelerde, Kuşak ve Yol İnisiyatifi kapsamında da imzalar atıldı: Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu anlaşması imzalandı ve Çin-Moğolistan-Rusya ekonomik koridorunun geliştirilmesi kararlaştırıldı.

Büyük güç sorumluluğu

Zirvede yapılan ikili görüşmelerin en önemlisi, Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Xi Jinping ile Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin arasındaki görüşmeydi.

Putin’in Tayvan konusunda Çin’e, Xi’nin de Ukrayna konusunda Rusya’ya destek mesajları verdiği ikili görüşmenin ana odağını, liderlerin “çok kutupluluğa” işaret etmeleri oluşturdu.

Xi Jinping’in şu mesajı ise Çin-Rusya ortaklığının küresel sorumluluğunu ortaya koyuyordu: “Tarihi değişimlerin yaşandığı bir dünyada Çin, büyük güçlerin sorumluluğuyla kaosa karşı istikrarı sağlamak için Rusya ile birlikte çalışmaya ve kılavuz rolü oynamaya hazırdır.”

Xi’nin Çin-Rusya ortaklığının büyük güç sorumluluğuna işaret ettiği bu açıklaması, aynı zamanda ikilinin liderliğini yaptığı ve genişleyen ŞİÖ’nün de küresel güç mücadelesi sahnesine çıkmış olmasını müjdeliyordu.

ŞİÖ ortak terör listesi oluşturacak

Zirve sonrasında yayınlanan Semerkant Deklarasyonu’nda öne çıkan mesajlar ise şunlardı:

– Üye ülkeler, savunma ve güvenlik alanında işbirliğinin daha da geliştirilmesinde mutabık.

– Üye ülkeler, iç işlerine müdahalenin ve terörist, aşırılıkçı ve radikal grupları menfaat uğruna kullanmanın kabul edilemez olduğunu not eder.

– Üye ülkeler, bilişim sektörünün askerileştirilmesine şiddetle karşıdır.

– Üye ülkeler, DTÖ bünyesinde reforma gidilmesi çağrısı yapmaktadır.

– Üye ülkeler, karşılıklı anlaşmalarda ulusal para birimlerinin payını kademeli olarak artırmaya yönelik hazırlanan yol haritasını kabul etti.

– Üye ülkeler, ortak bir terör listesi oluşturacaklar.

Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
17 Eylül 2022