Son Davos’ta da görüldü ki, “en zenginler”, kazandıklarının bir bölümünden vazgeçmedikleri taktirde, sistemin başlarına yıkılacağının endişesini duyuyorlar. En zengin 205 milyarder, Davos’a çağrı yaparak “bizi vergilendirin” demişti özetle.
Aslında Trump dönemi, sistemin yıkılmakta olduğunu görenlerin çözüm arayışıydı. Gümrük tarifelerinin yükseltilmesi, dışarıya değil içeriye yatırım uygulamaları sistemi kurtarabilme çabalarıydı.
Görünen o ki ABD artık “sistemi kurtarabilmeyi”, mevcudu sürdürmekte değil yeni bir düzen inşa edebilmekte görüyor.
İşte Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan’ın Brookings Enstitüsü’nde yaptığı “Amerikan Ekonomik Liderliğinin Yenilenmesi” konuşması o yeniden inşa stratejisinin ifadesiydi. (27 Nisan tarihli konuşmanın tam metnini Beyaz Saray sayfasında okuyabilirsiniz.)
ABD için yeni düzen gerekiyor
Sullivan’un uzun ve kapsamlı konuşmasındaki mesajları, saptamaları ve önerileri şunlar:
– Kamu yatırımı vizyonu soldu; vergi indirimi, kuralsızlaştırma, özelleştirme ve ticaretin serbestleştirilmesi kendi başına bir amaç haline geldi.
– Piyasaların sermayeyi her zaman verimli ve etkin bölüştürmediği görüldü.
– ABD sanayisi darbe aldı.
– Ekonomik entegrasyonun, açık bir küresel düzeni oluşturamadığı görüldü.
– Her türlü büyümenin iyi olmadığı ortaya çıktı.
– Eşitsizlik, demokrasiye zarar verdi. Büyümenin kazançları emekçilere ulaşmadı. Zenginler daha da zenginleşirken, ABD orta sınıfı zayıfladı.
– Amerikan düzeni, son birkaç on yılda çatlamaya başladı, yeni bir düzen inşa etmek gerekiyor.
ABD üretimi kaybetti
– Çin, sanayiyi, temiz enerjiyi, dijital altyapıyı ve gelişmiş teknolojileri sübvanse ederken, ABD üretimi kaybetmekle kalmadı, kritik teknolojilerdeki rekabet gücü de aşındı.
– ABD şu anda yarı iletkenlerin yalnızca yüzde 10’unu üretebiliyor. Elektrikli araçlara yönelik talebi karşılamak için gereken lityumun yüzde 4’ünü, kobaltın yüzde 13’ünü, nikelin yüzde 0’ını, grafitin yüzde 0’ını üretiyor. Oysa kritik minerallerin yüzde 80’inden fazlasını Çin işliyor. Yerli kapasiteyi geliştirmek ABD için çıkış noktası ama sınırlarını aşıyor. O nedenle ABD ortaklarla birlikte çalışmalı.
– Sistem açısından 90’ların ana uluslararası ekonomik projesi gümrük tarifelerini düşürmekti. Ancak ABD’nin gümrük tarifeleri diğer ülkelere göre düşük kaldı. Politikayı tarife indirimine dayalı olarak tanımlamak ve ölçmek doğru değil. ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai’nin dediği gibi, “piyasanın serbestleştirilmesine yemin etmedik.” ABD, temel teknolojiyi küçük bir avlu ve yüksek bir çitle koruyor.
– Ya birlikte (hem içeride orta sınıflar, hem de ABD’nin müttefiki devletler) yükselinecek, ya da birlikte düşülecek.
Finans – sanayi çelişmesi
Görüldüğü üzere ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Sullivan’ın ortaya koyduğu tablo, dünyayı soldan çözümleyenler ve kamuculuğu savunanlar için yeni bir şey içermiyor; hatta bir bakıma malumun ilanından öte gitmediği de söylenebilir.
Ancak önemi şurada: Bu tablonun kendisi de düzeltilebilmesi de, orta ve alt sınıfları bir yana bıraksak bile, esas olarak finans kapital-sanayi sermayesi çelişmesine bağlıdır. Amerikan yönetimi bu çelişmeyi çözebilecek mi, nasıl çözebilir?
Bunları da bir başka yazıda tartışacağız…
Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
4 Mayıs 2023
Mehmet Ali Güller 