Mehmet Ali Güller

Azerbaycan 2020’deki 2. Karabağ Savaşı’yla işgal altındaki topraklarının büyük bir kısmını kurtarmış; sonucunda da Rusya ve Ermenistan’la üçlü bir mutabakat belgesi imzalamıştı.

Ancak aradan geçen üç yıla rağmen nihai bir anlaşmaya geçilemedi. Bunda birinci neden ABD’nin sürece çomak sokmaya çalışması, ikinci neden de Erivan’ın ABD desteğine güvenerek süreci çıkmaza sokma çabalarıydı.

Paşinyan’ın oyunu

Ermenistan’ın ABD kışkırtmasıyla Rusya’yla olan güvenlik işbirliğini sorguladığı, karşılığında “ABD Ermenistan’ı NATO’ya davet etmeli” çağrılarını aldığı ve en sonunda ABD’yle ortak tatbikat yaparak Kafkasya’ya hangi riskleri getireceğini gösterdiği bir süreç yaşandı.

Öte yandan Ermenistan Başbakanı Paşinyan, süreci uzatmak ve Rusya ile Azerbaycan’ı oyalamak için, yine ABD ve AB desteğiyle şu stratejiyi izledi: “Azerbaycan Karabağ’a özel statü versin ve bu statü kurulacak uluslararası bir mekanizma ile desteklensin.”

Bu strateji, Azerbaycan’ın Karabağ’daki egemenliğini uluslararası bir mekanizmaya devretmesi amacından başka bir şey değildi elbette…

Paşinyan’ın koltuğu sallanıyor

19 Eylül’de Ermeni silahlı güçlerinin mayınlarıyla 7 Azerbaycan polisinin ölümü, haliyle Bakü’nün Karabağ’da anti-terör operasyonunu kaçınılmaz kıldı.

Bu, oyalama taktiği izleyen Paşinyan’ın beklediği bir hamle değildi büyük olasılıkla. Zira sonuç, hazırlıksız yakalandığına işaret ediyordu; öyle ki aynı gün içinde ülkesinde darbe tehlikesiyle bile karşı karşıya kaldı.

Paşinyan ortaya çıkan tablo karşısında Rusya’yı suçlayarak şu üç mesajı verdi:

1) “Ermenistan’ın askeri operasyonlara dahil olmadığını belirtmek isterim.”

2) “Bazı iç ve dış güçlerin Ermenistan devletini saldırıya uğratmasına izin vermemeliyiz.”

3) “Ermenistan’da farklı kesimlerden darbe çağrısında bulunanlar var.”

Kısacası Paşinyan, ABD desteğiyle oynadığı oyunu kaybediyordu, haliyle Ermenistan’dan beklediği desteği alamayacak Karabağ Ermenileri de…

Rusya’nın işaret ettiği çözüm belgesi

Rusya Dışişleri Bakanlığı ise yaptığı açıklamada Batı’nın rolünü ortaya koydu: “Dağlık Karabağ sorununun kaderi, Ekim 2022 ve Mayıs 2023’te AB himayesinde yapılan zirvelerde Erivan’ın Dağlık Karabağ’ı Azerbaycan topraklarının bir parçası olarak tanımasından dramatik bir şekilde etkilendi.”

Moskova, o zirvelerin hem Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan liderlerinin imzaladığı 9 Kasım 2020 belgesini hem de Rus barışı koruma güçlerinin statüsünü değiştirdiğini belirtti.

Yine Kremlin’den gelen “Azerbaycan’ın operasyonu, kendi topraklarında” yaklaşımı da Paşinyan’ı iyice köşeye sıkıştırıyordu.

Erivan’ın önündeki seçenek

Öyle ki 24 saat içinde Azerbaycan’ın şu şartları kabul edilerek ateşkese geçildi: “Ermenistan ordu birlikleri ve yasadışı Ermeni silahlı örgütler silah bırakıyor, muharebe mevzilerini ve askeri mevkileri terk ederek tamamen silahsızlandırılıyor. Ermenistan ordu birlikleri Azerbaycan topraklarından çıkıyor, yasadışı Ermeni silahlı örgütleri feshediliyor. Tüm silah ve askeri teçhizat teslim ediliyor.”

Ateşkesin netleştirilmesi için de bugün Azerbaycan yetkilileri ile Karabağ Ermenilerinin sözcüleri görüşme yapacaklar.

Sonuç olarak Paşinyan’ın ABD destekli oyunu hem Karabağ’daki tabloyu tamamen aleyhine çevirdi hem de ülke içinde iktidarını sarsacak bir iklim oluşturdu.

Oysa önünde 3+3 ile, yani Türkiye, Rusya, İran ile Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan üçlüsünün aynı platformda buluşmasıyla “bölge barışı” fırsatı vardı.

Paşinyan’ın olur mu bilinmez ama o fırsat hâlâ Erivan’ın önünde var. Yeter ki Washington-Paris eksenli tezgahlardan uzak durabilsinler…

Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
21 Eylül 2023