ABD’nin, 18. Yüzyıl’ın sonunda Akdeniz’de ticaret yapabilmesinin koşulu Fas, Cezayir, Tunus ve Trablusgarp’ın onayına bağlıydı. ABD, bu ülkelere istediği oranda vergi verip anlaşma yolları aradı. Fransa’nın yardımını alan ABD 1786’da Fas’la Arapça, 1795’te de Cezayir ile Türkçe antlaşma imzaladı.
ABD’nin Cezayir ile imzaladığı antlaşmaya göre Hasan Paşa’ya esirler için 2 milyon 274 bin Meksika Doları fidye ödeyecek ve her yıl 12 bin Cezayir altını tutarında vergi verecekti.
5 savaş gemisi hediye
Ancak antlaşma konusunda çok istekli olmayan Cezayir Dayısı Hasan Paşa, ödemelerdeki gecikmeyi gerekçe göstererek 7 Nisan 1796’da ABD’yi tehdit etti: Ya 1 ay içinde yapılacaktı ya da antlaşma iptal edilecekti.
Zaman kazanmak isteyen ABD Elçisi, sürenin 6 aya çıkarılması karşılığında Hasan Paşa’ya bir savaş gemisi hediye etmeyi teklif etti. Hasan Paşa 5 savaş gemisi istedi! ABD Hasan Paşa’nın şartlarını kabul etti.
Yılda 30 bin dolar vergi
Bu arada Benjamin Franklin, Paris Büyükelçisi Thomas Jefferson ve Londra Büyükelçisi John Adams’dan oluşan ABD heyeti, Fas ve Cezayir’den sonra Trablusgarp (Libya) ile de antlaşma yapmak istedi. Ancak Trablusgarp Dayısı Yusuf Paşa’nın istediği yıllık vergi tam 30 bin dolardı! Adams verginin ödenmesinden yanaydı. Jefferson ise karşı çıkıyordu.
ABD’nin 5 savaş gemisi hediye ettiği Cezayir Dayısı Hasan Paşa’nın araya girmesiyle şartlar kolaylaştırıldı ve 4 Kasım 1796’da Trablus Limanı’nda antlaşma imzalandı. ABD antlaşmanın karşılığında Trablusgarp ve Cezayir dayılarına 40 bin İspanyol doları ödemeyi kabul etti. Ayrıca antlaşma içinde elmas ve safir gibi hediyeler de vardı. Dahası Trablus’a tayin edilecek ilk ABD Konsolosu da Trablusgarp Dayısı Yusuf Paşa’ya 12 bin İspanyol doları ödeyecek ve çeşitli hediyeler verecekti. Antlaşma Arapça’ydı!
Babıali’den yardım isteği
ABD, son Mağrip ülkesi Tunus’la da antlaşma imzalamak istiyordu. Ancak Tunus Dayısı Hamuda Paşa 107 bin dolar istiyordu! ABD önce Cezayir Dayısı Hasan Paşa’dan ricacı oldu. Ancak Hasan Paşa’nın girişimleri Hamuda Paşa’yı ikna etmedi. ABD İstanbul’a mektup göndererek, Babıali’nin anlaşma için Hamuda Paşa’yı zorlamasını istedi. Tunus Dayısı, Babıali’nin isteğini kabul etmeyince Cezayir Tunus’a savaş ilan etti! Hamuda Paşa bu durum karşısında antlaşma yapmayı kabul etmek zorunda kaldı.
ABD ile Tunus arasındaki 23 maddelik antlaşma 28 Ağustos 1797’de imzalandı ve Türkçe’ydi!
Böylece ABD, Akdeniz’de güvenlik içinde ticaret yapabilmenin şartlarını oluşturmuştu. Ama bu uzun sürmeyecekti. ABD ile en zayıf antlaşmayı imzalayan Trablusgarp, fesih için fırsat kolluyordu.
Yarınki yazımızda ABD’nin Akdeniz’deki ilk savaşını inceleyeceğiz.
MEHMET ALİ GÜLLER
Aydınlık Gazetesi
8 Nisan 2011
Sayfa:6
Mehmet Ali Güller 