Erdoğan 10 gün önce, Suudi Arabistan öncülüğündeki Uluslararası Koalisyon İran’ı suçlayarak Yemen’e hava saldırısı başlattığında ne demişti? “İran’ın bölgede hegemonya kurmaya çalıştığını” belirtmiş ve Tahran’dan Yemen, Irak ve Suriye’deki bütün kuvvetlerini çekmesini istemişti!
10 gün sonra Tahran’ı ziyaret eden Erdoğan ise Türkiye ile İran’ın Yemen’de, hatta Suriye’de birlikte çalışmasını savundu; Yemen’de birlikte arabulucuk yapmaktan ve Suriye’de “vuruşan tarafları” masaya oturtmaktan söz etti!
3 KRİTİK GELİŞME
Peki bu 180 derecelik dönüş nasıl gerçekleşti? 10 günde neler değişti?
1) Erdoğan Obama ile bölgeyi ele aldığı 1 saatlik telefon görüşmesi yaptı.
2) Erdoğan Suudi Arabistan Veliaht Prensi Naif ve Pakistan Başbakanı Navaz Şerif ile görüştü. (Şerif öncesinde Riyad’ı ziyaret etmiş ve en önemli ticari partneri olan Suudi Arabistan’a Yemen konusunda destek vermişti. Öte yandan Pakistan’ın Suudi Arabistan’a nükleer kapasitesini sunabileceği konuşuluyor.)
3) ABD ile İran nükleer müzakereleri bir çerçeve anlaşmasına getirdi. Teknik ayrıntılar netleştiği ve arada İsrail ile Suudi Arabistan’ın bir sabotajı olmadığı taktirde, 30 Haziran’da nihai anlaşmanın imzalanması bekleniyor.
TAM KAPASİTE VE DİYALOG
Bu 3 olaydan ikincisi, birincisi ve üçüncüsü ile aynı doğrultuda değildir ama hepsi Obama Doktrini ile birlikte okunmalıdır.
Obama, New York Times yazarı Tom Friedman‘a İran’la müzakereleri anlatırken doktrinini de özetliyor: “Tam kapasiteyi (özellikle askeri) muhafaza ederek diyalog kurmak.”
ABD Dışişleri Bakanı John Kerry‘nin “Esad’la müzakere şart” açıklamasını da, Riyad’ı ziyaret eden ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Antony Blinken‘in “Yemen’a hava harekatı düzenleyen uluslararası koalisyona askeri yardımımızı artırıyoruz” sözlerini de Obama Doktrini içinde okumalıyız.
Ve her iki açıklamayı,Tolga Tanış‘ın görüştüğü ABD’li yetkilinin şu itirafıyla birlikte okumalıyız: “Esad’ı zorlamada başarılı olamadık.”
Tanış‘ın bu önemli görüşmesinin ayrıntılarını eldeki diğer verilerle birleştirdiğimizde çıkan sonuç şu: ABD, Obama Doktrini gereği, Esad’ı politik geçiş için masaya oturtmaya çalışıyor. Nasıl? Bölgedeki ortakları üzerinden baskı kurarak ve Esad’ın muhaliflerini silahlandırarak. Yani tam kapasite ve diyalog!
AKP’NİN İRAN ROLÜ
İşte Erdoğan‘ın 10 günde 180 derece değişmesi de Obama‘nın bu doktrinine uyum çabasının bir gereğidir.
Batı’yla anlaşan İran’ın “sisteme kazandırılmasının” ilk yolu Türkiye’yle ilişkisidir. Tabi “sisteme kazanma” çok geniş bir kavramdır ve ABD’nin öncelikli beklentisi İran’ı siyaseten Rusya’ya ve ekonomik olarak Çin’e kaptırmamaktır!
İşte Türkiye bu noktada önemlidir ve Hazar petrollerinin Batı’ya naklinde Türkiye-İran işbirliği gerekmektedir. (Erdoğan‘ın Ruhani‘yle ortak basın toplatısında doğal gaz indirimi konusuna büyük yer ayırması bu nedenledir.)
RİYAD İLE TAHRAN ARASINDA ARABULUCULUK
Fakat ABD, İran ve toplamda Obama‘nın Ortadoğu stratejisi konusunda iki parçalıdır. Erdoğan hem 1,5 yılı kalan Obama‘ya, hem de gelecek dönemi simgeleyen yeni Savunma Bakanı Ashton Carter‘a, birini diğerine tercih etmeden uyum gösterme mecburiyetindedir.
Ankara da bu nedenle iki farklı yoldan ilerlemeye çalışmaktadır. Bülent Arınç üzerinden İsrail’e, Mevlüt Çavuşoğlu ve Hakan Fidan üzerinden Mısır’e yakılan “yumuşama” sinyallerini ve Erdoğan‘ın Suudi Arabistan-Pakistan ekseniyle birlikteliğini bu iki yol içinde değerlendirmeliyiz.
Ve hatta Erdoğan’ın İran’la işbirliği çabasını, gerçekte Suudi Arabistan ile İran arasında bir dolaylı arabuluculuk gibi okumalıyız. Pakistan Başbakanı Navaz Şerif‘in “Suudi Arabistan’ın Yemen operasyonuna katılıp katılmamak için Türkiye’nin İran ile görüşmesini bekliyoruz” demesi, bundandır!
Konuyu derinleştirmeyi sürdüreceğiz.
Mehmet Ali Güller
Aydınlık Gazetesi
9 Nisan 2015
Mehmet Ali Güller 