Mehmet Ali Güller

Dağlık Karabağ’da çatışma 27 Eylül’de başladı. Çatışmadan dört gün önce 23 Eylül’de, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Azerbaycan Milli Meclis Başkanı Sahiba Gafarova’ya “Azerbaycan’ın Ermenistan tarafından işgal edilen 5 bölgesinin geri verilmesinden yanayız” demişti.

Bu açıklama, Ermenistan’ın Tovuz’a saldırdığı 12 Temmuz’dan sonra Moskova’nın, pratikte Azerbaycan’dan yana aldığı yeni pozisyona işaret ediyordu. Nitekim 27 Eylül’den bu yana Moskova, Erivan’ın yardım çağrısını reddediyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, “Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü kapsamında Ermenistan’a karşı sorumluluklarımız var fakat çatışmalar Ermenistan topraklarında yapılmıyor” (7.10.2020) diyerek, Ermenistan’a askeri destek vermeyeceğini kesin bir dille belirtmiş oldu.

Kremlin, Peşinyan’ı ‘terbiye etmek’ istiyor

Bu tablo şuna işaret ediyor:

1. Moskova, Azerbaycan’ın Ermenistan işgali altındaki Dağlık Karabağ’dan “bir miktar toprağını” kurtarmasını istiyor. Kremlin böylece;

a) Azerbaycan’a ve Astana ortağı Türkiye’ye “bölgesel işbirliğinin kazancını” sunmuş olacak.

b) Ermenistan’ın Batıcı lideri Peşinyan’ın “bölgede ikinci bir Gürcistan olma çizgisine” darbe vurmuş olacak.

2. Moskova, bu sürecin uzamamasını ve sahada genişlememesini istiyor. Keza Tahran da sürecin uzamasından rahatsız.

Moskova ve Tahran, süreç uzadıkça ABD’nin bölgeye çeşitli yollarla nüfuz etmesi riskinin olduğunu düşünüyorlar. Washington’un Bakû ile Ervinan’ı masaya oturtması ve bir anlaşmaya vardırması, Moskova ve Tahran için en kötü senaryo!

Moskova’nın ‘Washington süreci’ endişesi

3. Moskova bu nedenle, yeterli olduğunu düşündüğü kadar toprağın Azerbaycan tarafından kurtarıldığını varsaydığı ve Peşinyan’ın gerekli dersi aldığını düşündüğü noktada, tarafları Moskova’ya ateşkese çağırdı ve kabul ettirdi.

Ancak ateşkes uygulanamadı. Dahası, taraflar açısından “Washington süreci” başladı! ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Azerbaycan ve Ermenistan dışişleri bakanlarını Washington’a çağırdı ve iki bakanla ayrı ayrı görüşüp ateşkes masası kurmayı deneyecek. (Siz bu satırları okurken görüşmeler yapılmış olacak.)

4. Moskova, sürecin uzamasını ve sahada genişlemesini bir ölçüde Ankara’nın tutumuna bağlıyor. Üstelik bu tutumun, Moskova için Dağlık Karabağ’da en istenmeyecek durumu, yani bölgeye “radikal unsurların” gelmesi riskini doğurduğunu düşünüyor:

Rusya Dış İstihbarat Servisi Başkanı Sergey Narışkin “Karabağ, teröristleri mıknatıs gibi çekiyor, burasını Rusya’ya sıçrama tahtası yapabilirler” (6.10.2010) derken; Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, “Ortadoğu’daki militanların Dağlık Karabağ’a gönderildiğine dair bilgilerden endişe duyduklarını Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar’a ilettiğini” açıkladı (13.10.2020). Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mihail Bogdanov da “Türkiye’yle görüşmelerde militanların Dağlık Karabağ’a gönderilmesi konusunu istişare ediyoruz” dedi (19.10.2020).

5. İşte bu noktada Rusya Devlet Başkanı’ndan önemli bir çıkış geldi. Putin, “Dağlık Karabağ sorununda Türkiye ile aynı düşüncede olmadıklarını ve iki ülkenin anlaşmazlıkları konusunda ödün verebilecekleri noktalar bulmaları gerektiğini” söyledi (23.10.2020).

Tahran’ın 3+3 önerisi

Bu tablo içerisinde Azerbaycan ve bölge için en iyi çözüm yolu ne peki?

20 Temmuz tarihli “Kafkaslar için 3+3 modeli” başlıklı makalemizde anımsatmıştık: Tahran’ın bölge için 20 yıl öncesine dayanan önerisi, 3+3 modeliydi. Buna göre Türkiye, İran ve Rusya üçlüsü bir araya gelirse Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan üçlüsü arasındaki problemler de çözülür…

Tahran bu önerisini bugün de, üstelik Astana Platformu avantajıyla daha kuvvetli öneriyor:

İran Hükümet Sözcüsü Ali Rabii, “İran, Türkiye ve Rusya’nın, barışçıl çözüme yardım edebileceğini” söylerken (30.9.2020), İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatipzade de, “Rusya ve Türkiye’yle olan üçlü inisiyatif, AGİT Minsk Grubu’nun Karabağ’da çözüm çabalarına katkı sunabilir” diyor (21.10.2020).

Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarını kurtaracağı, Ermenistan’ı Kafkasya’da ikinci bir Gürcistan olmaktan caydıracak ve en önemlisi ABD’yi bölgeye bulaştırmayan çözüm, Astana Platformu’nu Kafkaslar’a taşımaktan geçmektedir.

Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
24 Ekim 2020