Mehmet Ali Güller

20 yıllık ABD emperyalizmi işgalinin ardından, Afganistan’la ilişkiler ve çıkarlar bakımında iki temel cephe belirmiş durumda: Asya ve Atlantik cepheleri…

Bir de bu iki cephenin arasında, hem iki tarafla ilişkileri sağlam tutmaya çalışan hem de iki cephenin saflaşmasından yararlanmaya çalışan kuvvetler var: Türkiye ve Pakistan.

Bugün bu cephelerden Asya cephesini inceleyeceğiz; bu cephenin ülkeleri açısından tehditleri ve önlem girişimlerini ele alacağız.

Asya cephesi

Asya cephesini Çin, Rusya ve İran ile Afganistan’a komşu Türk Cumhuriyetleri oluşturuyor. Bu cephenin Afganistan konusuna temel yaklaşımları şöyle:

1) Taliban’ın eline çok miktarda silah geçmesi: Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu Afganistan kaynaklı esas sorunun silah konusu olduğunu belirtiyor: “İlk ve başlıca tehdit, Taliban’ın eline fazla miktarda silahın geçmesi. Çok fazla” (Sputnik, 24.8.2021)

2) Terör: Özellik Çin ve Afganistan’a komşu Türk Cumhuriyetleri açısından asıl sorun terör konusudur. Çin, Afganistan’dan yönelecek terör sorununu kırmızı çizgi olarak görüyor ve Afganistan’a ekonomik yatırımını “Taliban’ın bu konuda kendisine güvence vermesine” bağlıyor. Geçen ay Taliban’ın iki numarası Molla Abdülgani Birader başkanlığında bir heyetin Çin ziyaretinde bu konu ele alındı ve Taliban Siyasi Büro Sözcüsü Muhammed Naim, Taliban heyetinin Çin’e Afganistan topraklarını, hiçbir ülkenin ulusal güvenliğine karşı kullanmayacakları yönünde güvence verdiğini söyledi (YDH, 28.7.2021)

3) Göç: Bu sorun ise esas olarak İran’ı ilgilendiriyor. Zira BM verilerine göre Afganistan savaşları boyunca İran’a yerleşmiş zaten 3 milyon Afgan var. Tahran yönetimi, Taliban’ın Kâbil’e egemen olmasının ardından, dikkatini Afganistan’dan İran’a geçişleri durdurmaya verdi. İran İçişleri Bakanlığı Sınır İşleri Genel Müdürü Hüseyin Kasımi, güvenlik güçlerine “İran’a girmek isteyen Afganları engellemeleri” talimatı verdi (AA, 18.8.2021).

ABD’nin Orta Asya hedefi

4) Uyuşturucu: Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Rusya açısından ikinci büyük tehdidin uyuşturucu sorunu olduğunu belirtti: “İkinci tehdit uyuşturucu. Dünyadaki eroinin yüzde 93’ü Afganistan menşeili. Bu elbette bizim için tehdit oluşturuyor. NATO’nun, Afganistan’a geldikten sonra uyuşturucu ticaretini durdurmasını bekliyorduk ama aksine plantasyon alanı 100 kat arttı” (Sputnik, 24.8.2021).

5) ABD’nin Orta Asya’da üs arayışı: ABD 2001 yılında Afganistan’a saldırdığında, Afganistan’ın komşuları Özbekistan ve Kırgızistan’da üs açmıştı. Ancak Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) girişimiyle, 2005 yılında Özbekistan, 2014 yılında da Kırgızistan ABD üslerini kapatmıştı.

ABD Afganistan’dan çekilme anlaşmasını imzaladığı 29 Şubat 2020 tarihinden bu yana, yine Orta Asya’da üs arıyor. ABD’nin Afganistan Özel Temsilcisi Zalmay Halilzad, bu amaçla yaptığı temaslarından bir sonuç alamadı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, “Moskova’nın ABD ordusunu Orta Asya’da görmek istemediğini” belirtti ve ABD’nin temas kurduğu ülkeleri uyardı: “ABD’li askerleri konuşlandırmak, kendinizi anında bir hedef haline getirmeniz anlamına gelir” (Sputnik, 24.8.2021).

Sorunları içeride tutma ve çözme hedefi

Görüldüğü gibi Asya cephesi, ABD’nin Afganistan’dan çekilmesinden memnun ve kıyaslandığında Afganistan’da bulunmasından çok daha önemsiz olan Orta Asya’da üs bulundurmasına bile tahammül edemez durumda.

Ancak Pekin, Moskova ve Tahran, Afganistan’dan kaynaklanacak yeni dönem sorunlarını da görüyor ve buna karşı önlem almaya çalışıyor.

Bu cephenin tutumu, geniş planda ABD’nin kuşatma çabalarına, daha dar planda ABD’nin Orta Asya merkezli kışkırtma faaliyetleriyle mücadeleye ve Afganistan düzleminde de bu ülkeden kaynaklanacak terör, göç, uyuşturucu vb. sorunları sınır aşmadan önlemeye odaklanacak.

Afganistan’daki ikinci cepheyi de gelecek yazımızda inceleyeceğiz.

Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
26 Ağustos 2021