Mehmet Ali Güller

Neydi ABD’nin Büyük Ortadoğu Projesi?

Bush’un Ulusal Güvenlik Danışmanı Condoleeza Rice, 7 Ağustos 2003’te Washington Post’ta yazdığı “Ortadoğu’nun Dönüşümü” başlıklı makalede, bu soruya “resmi” yanıtı verdi:

Rice, makalesinde Ortadoğu’nun “Amerika’nın güvenliğine sürekli bir tehdit oluşturduğunu” iddia ederek, 22 ülkenin yer aldığı bu coğrafyada büyük ve uzun vadeli bir dönüşüm gerektiğini belirtiyordu.

“Ortadoğu’nun dönüşümü hiç kolay olmayacak, hem de çok fazla zaman alacak” diyen Rice, bu dönüşün yöntemlerini de şöyle ifade etmişti: “Bu, öncelikli olarak bir askeri adanmışlık değildir, bunun yerine, tüm ulusal gücümüzü -ekonomik, siyasi ve kültürel- kullanmamız gereken bir iştir.”

Evet, Rice’ın “resmi” BOP tarifi buydu. Pratikte uygulaması ise ABD’nin önce Afganistan’ı, ardından Irak’ı işgal etmesi demekti. Sıranın Suriye, Libya ve İran’a gelmesi demekti. Irak’ın ve Suriye’nin parçalanarak, etnik ve mezhepsel temelde yeni devletler oluşturmak demekti.

BARDAĞIN DOLU VE BOŞ TARAFLARI

Ancak ABD’nin bu “ulus inşa” projesi hedefine ulaşamadı.

Tamam, ABD iki ülkeyi işgal etti. Tamam, diğer iki ülke hâlâ iç savaş tehdidi altında. Tamam, bunlar elbette ABD’nin “başarı” hanesine yazılacak bardağın dolu tarafındakilerdir.

Ancak bir de bardağın boş tarafı var ki, doludan daha çok; yani ABD’nin gerçekleştiremedikleri…

20 yılın sonunda gelin o muhasebeyi yapalım; bardağın ABD açısından boş tarafını inceleyelim:

İŞGAL VE “ULUS İNŞA” PROJELERİ ÇUVALLADI

1) Afganistan: ABD 20 yıl işgal ettiği Afganistan’dan çekildi. Üstelik çekilme görüntüleri, ABD açısından büyük bir itibar kaybına dönüştü.

Aslında ABD daha 2011 yılından itibaren Afganistan’da kazanamayacağını gördü ve askeri operasyonlarını havayla sınırlayarak sahada geri adımlar attı. Ardından 2014 yılında, Obama döneminde artık Afganistan’dan çekilmek gerektiği gündeme geldi. Trump döneminde bu parça parça uygulandı. Biden yönetimiyle de sonuçlandırıldı.

2) Irak: ABD işgal ettiği ve fiilen içinden üç ayrı ülke çıkarmak istediği Irak’tan da büyük oranda çekilmişti. Kalan askerlerini de bu yılın sonunda çekme anlaşması imzalamış durumda.

ABD’nin Irak’taki “ulus inşa” projesi iflası, daha 2004’te Felluce’deki direnişte görülmüştü. Sonraki yıllarda ABD Irak’ta emperyalist işgalini sürdüremedi ve zamanla kuzeye doğru çekildi. En sonunda da tamamen çekilecek.

BÖLGEDE İRAN’IN NÜFUZU ARTTI

3) Suriye: Suriye’de yıkılması hedeflenen Esad yönetimi ayakta. Dahası Şam yönetimi adım adım ülkenin bütününde egemenliğini sağlıyor. ABD sahada ve çözüm masalarında inisiyatifi tamamen Rusya’ya kaptırmış durumda.

4) Libya: ABD Libya’da da sahada yok. Çözüm inisiyatifi, AB ile Rusya arasında…

5) Lübnan: ABD-İsrail ikilisinin Lübnan hedefi gerçekleşmedi. Tersine Hizbullah daha da güçlendi. Son olarak ABD, Suriye’ye yaptırımları da gevşeterek, Mısır doğalgazı ile Ürdün elektriğinin Suriye üzerinden Lübnan’a taşınmasını kabullenmek zorunda kaldı. Suriye, Mısır, Lübnan ve Ürdünlü bakanların Amman toplantısı bile tek başına ABD’nin başarısızlık hanesini resmetmeye yetiyor.

6) İran: Irak ve Suriye’den sonra hedeflenen İran, 20 yılda bölgesinde daha da güçlendi. ABD geride kalan yıllarda bırakın İran’a doğrudan müdahale edebilmeyi, hedefini bu ülkenin Irak ve Suriye’deki nüfuzunu kesmeye geriletti; ancak onda bile başarılı olamadı. ABD’nin Süleymani suikastı gibi terörist eylemleri ise pratikte İran’ı etkilemedi, tersine ABD’nin itibarına olumsuz etki yaptı.

Diğer yandan ABD, İran’la bu süreçte nükleer anlaşma bile yapmak zorunda kaldı. Trump o anlaşmadan çekildiyse de, Biden yönetimi yeniden anlaşabilme yolu arıyor.

7) Suudi Arabistan: ABD, Suudi Arabistan’daki füze savunma sistemlerini geri çekti. Bu ülkenin Yemen saldırısına desteğini birkaç ay önce zaten çekmişti.

Riyad şimdilerde Bağdat’ın ev sahipliğinde Tahran’la ilişkileri normalleştirmeye çalışıyor.

KAFKASYA ve ORTA ASYA’DA İNİSİYATİF BÖLGE ÜLKELERİNDE

8) Gürcistan: ABD’nin Kafkas Seddi, 2008’de Rusya’nın müdahalesiyle yıkıldı. Washington’un adamı Saakaşvili ortada kaldı, ardından ülkesini terk etti.

9) Ermenistan-Azerbaycan: ABD emperyalizmin işine gelen ve kendisi için bir müdahale zemini olarak gördüğü Dağlık Karabağ sorunu, Azerbaycan lehine çözüldü. Dahası Ermenistan adım adım “bölge barışına” razı olma mesajları vermeye başladı.

10) Orta Asya: ABD’nin Afganistan işgaline ek olarak komşularında başlattığı üs açma hamleleri, Şanghay İşbirliği Örgütü’nün girişimleriyle tersine çevrildi. ABD önce Özbekistan’daki Karşi-Hanabad üssünü 2005’te, ardından Kırgızistan’daki Manas Üssü’nü de 2014’te boşaltmak zorunda kaldı.

BİR DÖNEM KAPANDI

Özetle, 11 Eylül 2001’i baz alırsak, ABD’nin Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Orta Asya coğrafyasına dair hedefleri bakımından 20 yılın özeti ve sonucu budur.

ABD bölgeye ağır tahribatlar verdiyse de, etkisi önümüzdeki on yıllarda da sürecek sorunlar ürettiyse de, son tahlilde, temel hedefi bakımından başarısız oldu.

Emperyalist saldırganlığın sınırlandırılmaya başlaması, başta bölgemiz olmak üzere dün dünyanın yararınadır. Gerilemekte olan ABD’nin emperyalist tekellerin çıkarları için farklı silahlarla farklı türden saldırganlığı ise elbette sürecektir.

Ancak işgallerle kıyaslandığında, artık bir dönem kapanmıştır.

Mehmet Ali Güller
CRI Türk
14 Eylül 2021