ABD Başkanı Joe Biden, Katar Emiri Temim bin Hamed El Sani’yi Beyaz Saray’da ağırladı. İkilinin ajandasında iki temel konu vardı: Küresel enerji kaynakları ve Afganistan.
Her iki konuda da Beyaz Saray buluşması öncesinde önemli gelişmeler olmuştu. O nedenle Biden-El Sani görüşmesi, Ukrayna krizinin ortasında, kritik öneme sahipti.
Öyle ki ABD Başkanı Joe Biden, o önemi, görüşme öncesi ortak basın açıklamasında bir müjdeyle ilan etti: Biden, ABD’nin Katar’ı NATO dışı önemli müttefik olarak belirleyeceklerini dünyaya duyurdu. Neden mi? İnceleyelim…
KABİL HAVALİMANI’NDA ANLAŞMA
Beyaz Saray’daki buluşmadan önce Afganistan konusunda önemli gelişme yaşandı.
Önce Reuters duyurdu: Diplomatik kaynaklara göre Türkiye ile Katar arasında Kabil Havalimanı’nda güvenliğin sağlanması konusunda mutabakat sağlanmıştı (20.1.2022).
Ardından bir hafta sonra Katar Dışişleri Bakanlığı anlaşmaya varıldığını belirten bir açıklama yayımladı: Katar’ın başkenti Doha’da yapılan toplantılardan anlaşma çıkmıştı. Katar, Türkiye ve Taliban geçici hükümeti heyetlerinin Kabil Havalimanı’nın nasıl yönetileceği ve işletileceği konusunda bir dizi temel konu üzerinde anlaşmaya varmıştı (28.1.2022).
Kısacası, aylardır süren ABD talepli bu görüşmelerde ilerleme sağlanmıştı.
Biden ile Erdoğan arasındaki 14 Haziran 2021 tarihli görüşmede, genel mutabakata varılan konulardan biri de Afganistan’dı. ABD’nin çekilmeyi sonuçlandırmaya hazırlandığı şartlarda, Türkiye Kabil Havalimanı’nın güvenliğini üstlenecekti.
Ancak Taliban’ın Türk askeri varlığını kabul etmemesi nedeniyle bu proje hayata geçmedi. Bunun üzerine Washington-Ankara hattında asker yerine güvenlik şirketi yolu üzerinde duruldu. O da kabul görmeyince Katar formülü devreye sokuldu.
Ve aylardır Türkiye-Katar-Taliban üçgeninde havalimanı konusunda görüşmeler yapılıyordu.
ABD’NİN RUS GAZI RAHATSIZLIĞI
Bu süreçte dikkat çeken bir diğer gelişme ise ABD’nin Katar’la yatığı doğalgaz görüşmesiydi (26.1.2022). Washington, önemli bir enerji tedarikçisi olan Katar’ın sıvılaştırılmış doğalgazını (LNG) Avrupa’ya nakletme projesini hayata geçirmeye çalışıyor.
Avrupa’nın doğalgazının üçte birini Rusya sağlıyor. Washington, uzun süredir bu oranı düşürmeye çalışıyor. Çünkü ABD’ye göre Rusya enerji tedarikinde ne kadar belirleyici rol oynarsa, bu Rusya-Avrupa ilişkilerine o kadar olumlu yansır. ABD ise Avrupa’nın Rusya’yla ilişkilerini geliştirmesini değil, tersine Doğu Avrupa’da bu ülkeyle cepheleşmesini istiyor. Washington yönetimi o nedenle Avrupa’ya bir yandan LNG takviye etmeye, diğer yandan alternatif doğalgaz sağlamaya çalışıyor.
2019 yılında sertleşen Doğu Akdeniz mücadelesinin nedenlerinden biri de işte buydu. ABD Doğu Akdeniz gazını Avrupa’ya taşıyarak Rusya’ya alternatif oluşturabileceğini düşündü. Hatta Doğu Akdeniz gazına takviye olarak Körfez gazını da İsrail üzerinden aktaracaktı. Ancak maliyeti 10 milyar avroyu bulacak East Med, yani Kıbrıs-Girit-Yunanistan boru hattı projesi, ekonomik ve gerçekçi değildi. O nedenle geçen haftalarda ABD bu projeye desteğini çektiğini Atina’ya bir mektupla bildirdi. Karşılığında Türkiye güzergahı yeniden olasılık haline geldi. Bu bağlamda Türkiye ile İsrail arasında normalleşme girişimleri başlatıldı.
ABD KATAR GAZINI AVRUPA’YA TAŞIMAK İSTİYOR
ABD’nin Ukrayna’da gerilimi artırdığı ve Avrupa’yı Rusya karşıtlığına zorlamaya çalıştığı şartlarda, Almanya başta Avrupa ülkeleri için en önemli sorun elbette doğalgaz. Kaldı ki Ukrayna’yı baypas eden Rusya ile Almanya arasındaki Kuzey Akım 2 projesi, ABD’nin karşı çıktığı, yaptırımlarla tehdit ettiği bir projeydi ancak önleyemedi.
ABD açısından Ukrayna krizi, aynı zamanda Kuzey Akım 2’nin hayata geçmesini önleyecek, en azından erteleyecek bir konudur. Peki kriz daha da derinleşir ve Avrupa enerjisiz kalırsa ne olacak? İşte ABD’nin Katar’la yaptığı görüşmeler bunun için.
Fakat iki temel sorun var: Birincisi, tankerlerle LNG taşıyarak Avrupa’nın enerji ihtiyacı ne oranda karşılanabilir ki? İkincisi, Katar’ın zaten Asyalı müşterileri var, onlarla alışverişi neden bozsun ki?
İşte ABD bu iki soruna çare aramak üzere bir süredir Washington-Doha hattında çok boyutlu diplomasi yürütüyor.
Katar Emiri’nin Beyaz Saray’da ağırlanması ve Katar’ın NATO dışı önemli müttefik kategorisine yükseltilmek istenmesi bu nedenle. (Ancak Katar gazının kısa ve orta vadede Avrupa’nın ihtiyaçları için gerçekçi bir çözüm olmayacağı ortada.)
KATAR GAZI SAVAŞ ÇIKARDI
Önemle anımsatalım: Katar gazının Avrupa pazarına taşınması, Ortadoğu’nun son 15 yıldaki en önemli problemlerinin başında gelmektedir ve savaş çıkarmıştır!
Bir ABD projesi olarak Katar gazının Suudi Arabistan, Ürdün, Suriye ve Türkiye güzergahı üzerinden Avrupa’ya taşınması 2009’da gündeme gelmişti. (Eş zamanlı Ortadoğu Birliği projesinin konuşulduğu, Esad’ın “kardeş” ilan edildiği dönemlerdi.) Ancak Esad yönetimi, müttefikleri Rusya ve İran’ın çıkarlarına aykırı olduğu için bu ABD projesini reddetti. Dahası Esad, 2011 yılında İran gazının taşınması için anlaşma yaptı. İran, Irak, Suriye güzergâhları üzerinde bir boru hattı inşa edilecek ve İran gazı Doğu Akdeniz’den Avrupa pazarına satılacaktı.
İşte Atlantik cephesinin Suriye’de “iç savaş” çıkartmasındaki en önemli nedenlerin başında o anlaşma geliyordu. Nitekim 10 yıldır süren iç savaş nedeniyle İran-Irak-Suriye anlaşması hayata geçemedi.
ENERJİ-POLİTİK MÜCADELE KESKİNLEŞECEK
Enerji krizlerinin ve fiyat artışlarının yaşanacağı bir süreçte enerji-politik daha da önem kazanacak. Küresel güç mücadelesi, aynı zamanda enerji kaynaklarını ve nakil hatlarını kontrol etme mücadelesidir.
Çünkü dünyada enerjinin yaklaşık yüzde 80’i üç bölgede kullanılıyor. Kuzey Amerika (ABD ve Kanada), Avrupa ve Asya-Pasifik (Çin, Hindistan, Japonya).
Bu nedenle Arap/Fars Körfezi başta, Hazar Havzası, Doğu Akdeniz, Karadeniz dörtgeninde büyük güç mücadelesi daha da keskinleşecek.
Mehmet Ali Güller
CRI Türk
1 Şubat 2022
Mehmet Ali Güller 