ABD Başkanı Donald Trump’ın seçimden önce ve seçimden sonra hemen her konuşmasında vurguladığı “Amerika’yı yeniden büyük yapma”, bir doktrinden ziyade hedeftir. Trump’ın konuşmalarında işaret ettiği “güç yoluyla barış” ise Ronald Reagan döneminden kopyaladığı o hedefe ulaşabilmenin stratejidir. 

Tabii soru şu: Trump’ın 2025 ABD’si, Reagan’ın 1981 ABD’sinin “güç yoluyla barış” stratejisini izleyebilir mi?

Reagan’ın ekonomi gücü

Yanıta geçmeden belirtelim: Burada kastedilen barış, sözlük anlamındaki barış değil elbette; üstündeki diplomatik yaldızı kazıdığımızda kelimenin anlamı “biat”a dönüşür; tıpkı ABD sözlüğünde demokrasinin ve insan haklarının işgal, kırım, katliam, darbe vb anlamlara gelmesi gibi… 

Reagan’ın “güç yoluyla barış” stratejisi, SSCB’yi güç yoluyla yenmek ve dünyaya yeni düzeni kabul ettirmek içindi.

1980’ler ABD’si bunu başardı. Başarıyı sağlayan güç, askeri güç değil, esas olarak ekonomik güçtü. ABD, SSCB’yi çevreleyerek askerileşmeye mecbur etti ve askerileşen Sovyet ekonomisini rekabet edemez hale dönüştürdü. (Kuşkusuz SSCB’nin dağılmasının başka nedenleri de var ama bu yazının konusu değil.)

Trump’ın hamleleri

Dolayısıyla asıl soru şu: SSCB’yi ekonomik gücüyle yenerek tek kutuplu dünya kuran, yeni dünya düzeni oluşturan, Pax Americana (Amerikan barışı) sağlayabilen ABD, bugün ekonomik gücüyle aynı şeyi yapabilir mi? İşte Trump, bunu denemenin temsilcisi olarak ABD’nin başında. 

Trump’ın bu konuda attığı ilk adımlarından sonuçlar aldığını söyleyebiliriz. Suudi Arabistan’a 600 milyar dolar, Japonya’ya 1 trilyon dolar yatırım yapmayı kabul ettirmesi, Panama Kanalı’na el koyma baskısı üzerinden Panama hükümetini Çin’in inisiyatifindeki Kuşak ve Yol’dan çekilmeye mecbur etmesi hanesine artı olarak yazılabilir. 

Trump’ın süren hamleleri ise Grönland’ı satın almaya çalışması ve Gazze’ye sahip olma hedefini ilan etmesidir. ABD’nin İsrail’in güvenliği merkezli üç politikası, İsrail-Kıbrıs ekseni çabası, İsrail’e müttefik bir Kürt devleti kurulması ve İran’ı teslim alma ise doğrudan Türkiye’yi ilgilendiren konular. 

Trump’ın iki dezavantajı

Reagan’ın iki şansı vardı: Birincisi ABD ekonomisi hâlâ yükselişteydi, ikincisi ise tek rakibi SSCB’ydi. Trump bu iki avantajdan da yoksun: 

1) ABD ekonomisi yükselişte değil, tersine ekonomik liderliği Çin’le paylaşıyor. Diğer yandan doların rezerv para olma oranı ile uluslararası ticarette kullanılma oranı da azalıyor. ABD dünyanın en çok üreten ve en çok ticaret yapan ülkesi değil artık.

2) ABD’nin karşısında bu kez tek ülke değil, hasım ilan ettiği Çin, Rusya ve İran başta ülkeler grubu var. ABD’nin liderlik ettiği zenginler kulübü G7’nin karşısında BRICS var. Öte yandan ABD’nin ekonomik zorlukları, Trump’ı müttefiklerine de “düşmanlık yapmaya” zorluyor; Kanada ve AB ülkelerine yaptırım uygulaması “ekonomik düşmanlık”tır. (ABD’nin müttefiklerine “ekonomik düşmanlığı” kısa vadede sınırlı getiri sağlasa bile uzun vadede kesin kayıp demektir.) Türkiye’ye ise hem “ekonomik düşmanlık” uyguluyor, hem de yukarıda işaret ettiğimiz İsrail merkezli politikaları nedeniyle Türkiye’yi fiilen hedef alıyor. 

Çin’in zamanı geniş, ABD’nin acelesi var

Kısacası Reagan’ın avantajları Trump’ta yok. Üstelik dünyanın artık emperyalizmle mücadele konusunda 40 yıllık deneyimi var. İran’ın dini lideri Hamaney’in “ABD ile müzakereyi mantıklı, akıllıca ve onurluca” bulmadığını ilan etmesi ve bunu “yaşanılan tecrübelere” dayandırması önemli. Hamaney cephesi o tecrübeyi, “Kaddafi’nin ABD ile müzakere yapmaya güvenmesi, Libya’yı harabeye dönüştürdü” diye açıklıyor (Mehr, 8.2.2025).

Tabii Trump’ın asıl çıkmazı Çin’dir. Çin’in üç bin yıllık birikime dayanan “büyük sabrı” ve problemleri geniş zamana yayarak en az maliyetle çözme yöntemi ABD’nin açmazıdır. Çünkü Çin’in zamanı var ama ABD’nin yok!

Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
10 Şubat 2025