Posts Tagged Türk-Amerikan İlişkileri
Hangi yeni sayfa?
Posted by Mehmet Ali Güller in Cumhuriyet Gazetesi, Politika Yazıları on 02/10/2025
Erdoğan’ın 6 yıl sonra Beyaz Saray’da kabul edilmesi, Washington’un “geniş Ortadoğu’da” Ankara’dan beklentileri nedeniyleydi. Böyle olduğu için de iktidar partisi ziyareti “küresel ve bölgesel olarak yeni diplomatik sayfalar açacak” diyerek değerlendirildi.
Peki hangi yeni sayfalar?
Washington’un üç beklentisi
Washington’un Ankara’dan “geniş Ortadoğu’da” üç beklentisi var:
1) Rusya’yla derinleşen işbirliğini azaltması: Enerji ve nükleer ilişkilerini rafa kaldırarak bunları ABD ve Batı’yla değiştirmesi.
2) Suriye’de Washington’un (ve dolayısıyla Tel Aviv’in) hedeflediği çözüme uyum göstermesi.
3) Gazze’de Trump’ın planının hayat bulmasını kolaylaştırması.
Rusya’yla işbirliğini zayıflatma talebi
1) Erdoğan’ın Beyaz Saray ziyareti sırasında imzalananlarla birlikte, son bir yılda ABD’li ve Batılı şirketlerle yapılan sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) anlaşmaları, yıllık 22 milyar metreküp kapasiteli. Türkiye’nin yıllık tüketiminin 53 milyar metreküp olduğu gözönünde bulundurulursa, bu hayli yüksek bir hacim. Dolayısıyla Trump’ın Erdoğan’a kameraların önünde söylediği “Türkiye’nin yapacağı en iyi şey Rusya’dan petrol ve gaz alımını kesmektir” talebi, hayata geçmeye başlamış oluyor.
Öte yandan bu ziyaret sırasında Türkiye’nin ABD’yle imzaladığı nükleer işbirliği anlaşması da aynı talebin içindedir.
Suriye’de Washington çözümüne uyum talebi
2) Suriye’de nasıl bir “çözüm” olacak? ABD, İsrail’in lehine, İsrail’in işgal ettiği toprakların da korunduğu, Şam’ın Tel Aviv’le normalleştiği, İbrahim Anlaşmalarının imzalandığı bir çözüm istiyor. Şam yönetimiyle İsrail arasında bu yönde güvenlik müzakereleri sürüyor.
Türkiye’yi ilgilendiren asıl boyut ise Şam ile SDG’nin entegrasyonunun nasıl olacağı. Ankara “Suriye’nin birliğini”, Washington ise “SDG’nin özerkliğini” savunuyor. Ama Washington Ankara’nın İsrail boyutlu çözüme itirazsızlığı karşılığında SDG’nin özerkliğini, “federasyon olmayan ama ademi-merkeziyetçiliğe yakın” bir çözüme geriletmiş durumda.
Bu entegrasyonun nasıl olacağı sorunu, Türkiye’deki açılımı ve “demokratik entegrasyonu” da etkiliyor.
Gazze planına destek talebi
3) Trump’ın Gazze planı tuzaklarla dolu.
Birincisi Avrupalı devletlerin bile Filistin’i tanıdığı şartlarda bu plan Filistin devletinin tanınmasını belirsiz bir tarihe, üstelik olasılık olarak havale ederek, bir nevi tanınmaya fren koymuş oldu.
İkinci olarak bu plan, Trump’ın Gazze’ye “çökmesi” anlamına geliyor. Beyaz Saray’a oturduğu günden bu yana “Gazze’ye sahip olmak istediğini” açıkça söyleyen Trump, plana göre Gazze’yi yönetecek konseyin başkanı olacak.
Üçüncüsü de plan, İsrail’in işgalini fiilen sona erdirmiyor, uzatıyor. Geri çekilmeleri üç aşamada uyguluyor ve nihai geri çekilmeyi bile İsrail’in Gazze topraklarında tampon hat kuracağı yere kadar planlıyor . Böyle olduğu için de Netanyahu Trump’ın planının hem İsrail’in lehine olduğunu hem de işgali sürdürmeye açık olduğunu savunuyor.
Washington Ankara’dan bu plana destek istedi. 23 Eylül’de New York’ta Trump’ın ev sahipliğinde yapılan ve Türkiye ile 7 ülkenin katıldığı toplantı bunun içindi. Nitekim Trump Netanyahu’yla birlikte Gazze planını açıkladıktan hemen sonra Erdoğan desteğini açıkladı, Fidan da diğer 7 ülkenin dışişleri bakanlarıyla plana ortak destek açıklaması yaptı.
Peki Erdoğan-Fidan tuzaklarla dolu bu plana AKP tabanını nasıl ikna edecek? Yeni Şafak’ın plana itiraz eden dünkü manşeti, bunun çok kolay olmayacağına işaret ediyor.
İran’a karşı cephe planı
Peki sayfalar bu üçünden mi ibaret? Asıl mesele de bu. Zira bu üç sayfa, asıl sayfaya giden yol aslında. 1991-2004 yılları arasında Irak’ı, 2011-2024 arasında Suriye’yi hedef alan ABD’nin şimdiki “geniş Ortadoğu” hedefi İran.
ABD bu amaçla İsrail hegemonyasında bir yeni Ortadoğu düzeni kurmaya çalışıyor. İşte Ankara’dan asıl beklentisi de bu. Washington, bu düzende, Ankara’nın İran’a karşı cephede yer almasını istiyor.
İşte “meşruiyet” de asıl bu hedefin gereği olarak veriliyor!
Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
2 Ekim 2025
Trump’la zirvenin maliyeti
Posted by Mehmet Ali Güller in Cumhuriyet Gazetesi, Politika Yazıları on 27/09/2025
İktidarın “küresel ve bölgesel olarak yeni diplomatik sayfalar açacak” diyerek müjdelediği Erdoğan-Trump zirvesinin, Türk halkına siyasi ve ekonomik maliyetinin ağır olacağı anlaşılıyor.
Ziyaret öncesi Trump’a jest olarak gümrük vergileri kaldırıldı. ABD ziyareti sırasında da THY için 150’si kesin, 75’i opsiyonlu 225 adet Boeing uçak anlaşması yapıldı. THY Genel Müdürü Bilal Ekşi bu alışverişi “uçak sayısı ile dünyanın en büyük beş havayolundan biri olma” hedefiyle gerekçelendirdi. Asgari ücret, emekli maaşı gibi alanlarda Türkiye’nin kaçıncılığa gerilediği elbette umurlarında değil.
Boeing İsrail’e bomba veriyor
Geçen pazar Tele1’deki yayında anlattım: Boeing sadece ticari uçak satmıyor, envanterinde askeri uçak ve mühimmatlar da var.
Uluslararası Af Örgütü, İsrail’in Gazze’deki soykırım ve işgaline destek sağlayan 15 şirketi açıkladı. Bu şirketler arasında Boeing ve Lockheed Martin de var. (TRT Haber, 19.9.2025)
TRT’nin internet sayfası ayrıntıyı vermemiş ama Uluslararası Af Örgütü’nün tespitine göre “İsrail’in Filistinli sivilleri katleden hava saldırılarında kullanılan Boeing silahları şunlar: Müşterek Doğrudan Taarruz Mühimmatı (JDAM) ve GBU-39 Küçük Çaplı Bombalar.” (Agos, 18.9.2025)
Lockheed Martin demişken…
New York’taki Concordio Zirvesi’nde Trump’ın Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ile aynı panelde konuşan ABD’nin Ankara Büyükelçisi Barrack Türkiye-ABD ilişkileri üzerine bir soruya cevap verirken şöyle dedi: “Türkiye bizim en büyük müttefikimiz. Dünyadaki en büyük F-16 alıcısı, değil mi? Bu da Lockheed’i ayakta tutuyor.” (Serbestiyet, 25.9.2025)
ABD’den yüklü doğalgaz alımı
Erdoğan-Trump görüşmesinin bir diğer maliyetli başlığı enerjiydi. Trump, “Türkiye’nin yapabileceği en iyi şey Rusya’dan petrol ve gaz almamak” dedi.
Rusya’dan gaz almamak, ucuz gazdan olup, pahalı ABD sıvılaştırılmış doğalgazı (LNG) almak demektir. Nitekim Erdoğan’ın ziyareti, bu yönde başlamış bir alışverişe yeni anlaşmalar dahil etmekle sonuçlandı. BOTAŞ iki ayrı şirketle, yüksek kapasiteli ABD gazı alımı anlaşması yaptı. BOTAŞ İsviçre merkezli Mercuria şirketiyle ile yıllık yaklaşık 4 milyar metreküp kapasiteli, toplamda 70 milyar metreküpü bulan, 20 yıllık ABD’ye ait LNG alımı anlaşması imzaladı. BOTAŞ Avustralya merkezli Woodside şirketiyle, yıllık 5,8 milyar metreküp kapasiteli, 9 yıllık ABD’ye ait LNG alımı anlaşması imzaladı.
BOTAŞ ayrıca Mayıs 2024’te ABD‘li ExxonMobil şirketiyle yıllık 3,2 milyar metreküp kapasiteli 10 yıllık, Eylül 2025’te ABD’li Cheniere şirketiyle yıllık 1,2 milyar metreküp kapasiteli 3 yıllık LNG alımı anlaşmaları imzalamıştı.
Ayrıca şu Batılı şirketle anlaşmalar da var: Eylül 2024’te İngiliz-Hollanda ortaklı Shell şirketiyle yıllık 4 milyar metreküp kapasiteli 10 yıllık, Eylül 2024’te Fransız Total şirketiyle yıllık 1,6 milyar metreküp kapasiteli 10 yıllık, Eylül 2025’te İtalyan ENI şirketiyle yıllık 0.5 milyar metreküp kapasiteli 3 yıllık, Eylül 2024’te İngiliz BP şirketiyle yıllık 1,6 milyar metreküp kapasiteli 3 yıllık LNG anlaşmaları imzalanmıştı.
Dolayısıyla Batılı şirketlerle yıllık yaklaşık 22 milyar metreküplük anlaşmalar imzalanmış durumda. Türkiye’nin yıllık doğalgaz tüketimi ise yaklaşık 53 milyar metreküp düzeyinde.
Fiyatlar her anlaşmaya göre farklılık gösterse de, kabaca LNG, yüzde 25 daha pahalı bir gazdır. ABD, Avrupa’yı Rusya’ya yaptırıma mecbur ederek, bu ülkelerinin Rusya’dan ucuz enerji alımını kesmiş, yerine kendi pahalı sıvılaştırılmış doğalgazını (LNG) satmıştı. Bu da Avrupa ekonomilerinin durağanlığa girmesinde en önemli etken olmuştu.
Patrik’in şikayetleri
Kuşkusuz siyasi maliyetler ekonomik maliyetlerden daha önemli. Bu alanda verilecek tavizlerin başında Heybeliada Ruhban Okulu’nun geleceği anlaşılıyor, zira Erdoğan “üzerimize düşeni” yaparız dedi. Trump 10 gün önce Patrik Bartholomeos’u Beyaz Saray’da kabul etmiş, ”ekümenik, okul ve dini özgürlükler” şikayetlerini dinleyerek ekibine not aldırmıştı.
138 dakikalık basına kapalı bölümde başka hangi alanlarda tavizlerin verildiği de yavaş yavaş ortaya çıkacaktır.
Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
27 Eylül 2025
Masadaki üç konu
Posted by Mehmet Ali Güller in Cumhuriyet Gazetesi, Politika Yazıları on 28/11/2024
Biden’ın gitmeye, Trump’ın gelmeye hazırlandığı şu geçiş döneminde, Ankara ile Washington’u yakından ilgilendiren dikkat çekici gelişmeler yaşanıyor.
O gelişmelere bazı açıklamaları, yalanlanmayan kimi iddiaları ve kulislerde konuşulanları eklediğinizde ister istemez akla şu soru geliyor: Acaba ABD ile AKP arasında bir pazarlık mı olası?
Bugün bu sorunun peşine düşeceğiz.
1) S400-F35-F16
Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda milletvekillerinin sorularını yanıtladı. Güler bir soruya verdiği yanıtta “Amerikalıların F35 konusunda, bizim KAAN’ı yapabileceğimizi ve uçtuğunu görünce, biraz düşünceleri değişti. Onlar şimdi kendileri F35’i verebileceklerini ifade ediyorlar” dedi (AA, 26.11.2024).
ABD’nin fikri gerçekten KAAN nedeniyle mi değişti, yoksa başka gelişmeler mi var?
Geçen hafta Bloomberg’in haberiydi: “Türkiye Rusya’dan satın aldığı S400 hava savunma sistemini ‘elden çıkarmadan sınırlı kullanımını kabul edebileceğini‘ ABD’ye iletti, karşılığında F35 programına geri dönülmesini istedi.”
İddia buydu ve Dezenformasyonla Mücadele Merkezi, bu iddiayı/haberi yalanlamadı.
2) Güney Kıbrıs’ın NATO üyeliği
Güney Kıbrıs Cumhurkanı Nikos Hristodulidis, 30 Ekim’de Beyaz Saray’da ABD Başkanı Joe Biden ile “Güney Kıbrıs’ın NATO’ya üyeliğini” ele aldı. Yunan Kathimerini gazetesi, “katılım planı”nın ayrıntılarını yazdı. Öncelikle Güney Kıbrıs’ın “NATO’ya üyeliğin başlangıcı sayılan önemli bir organizasyona katılımı” sağlanacaktı. ABD bu süreçte hem Rum askerlerini eğitecek, hem Güney Kıbrıs’ın askeri tesislerini NATO standartlarında modernize edecekti.
Türkiye’nin vetosu mu? Plana göre vetoyu engellemek için Kıbrıs konusunda olumlu gelişmeler başlatılacak, Rumlar bazı veto ettiği süreçlerin önünü açacak, Türkiye-AB ilişkilerinde ilerleme sağlanacak…
İlginçtir, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan basın temsilcileriyle bir araya geldiği toplantıda, Anadolu Ajansı’nın metnine göre şöyle dedi: “Fidan, Türkiye-Yunanistan ilişkilerine dair, tüm sorunları bir paket olarak kamuoyundan uzakta ele almayı tercih ettiklerini dile getirerek, meselenin aşırı politize edilmesini doğru bulmadıklarını…” (AA, 23.11.2024).
3) ‘Suriyeli Kürtlerin ev ödevi’
Bahçeli 1 Ekim’de DEM’lilerle tokalaştı, ardından 22 Ekim’de “Öcalan gelsin TBMM’de konuşsun” dedi, önceki gün de ”İmralı’yla DEM arasında yüz yüze temasın gecikmeksizin yapılmasını bekliyorum” dedi (AA, 26.11.2024).
Ardından Erdoğan, bir kez daha, “Sayın Bahçeli cesur ve ezberleri bozan bir teklif ortaya koymuştur. Bahçeli ile uyum halindeyiz” dedi, PKK’ye “silahları gömdüğünüz anda önünüz açılır” mesajı verdi (tccb.gov.tr, 27.11.2024).
Ve dikkat çeken bir ifade… Fidan TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda milletvekillerinin sorularını yanıtlarken “Suriye’deki Kürtler Türkiye’ye karşı ev ödevlerini biliyorlar” dedi!
Sonuç: Pazarlık öncesi ön hazırlık
Evet, masada üç konu var. Bu kritik üç konuda Trump’ın tam olarak nasıl bir çizgi izleyeceği kesin değil. O nedenle üç konudaki gelişmeleri bir pazarlıktan çok, 20 Ocak’ta Beyaz Saray’a oturacak Trump’la yapılacak olan pazarlığın ön hazırlığı diye değerlendirmek daha doğru olacak sanırım.
Nitekim Yaşar Güler’in “Trump ABD askerlerini bölgeden çekecek” (AA, 13.11.2024) ve Hakan Fidan’ın “Trump ABD’nin PKK/PYD ile ilişkisini gözden geçirecek” (AA, 23.11.2024) değerlendirmesi de bir temenni olarak, pazarlığın ön hazırlığı gibi görünüyor.
Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
28 Kasım 2024
ABD’ye çok taviz, sıfır kazanç
Posted by Mehmet Ali Güller in Cumhuriyet Gazetesi on 28/09/2024
Yunan Kathimerini gazetesi günler önce şu iddiayı yazdı: “ABD, S-400’lerin İncirlik Üssü’ne konulması karşılığında Türkiye’yi F-35 programına geri almayı teklif etti.”
Günler geçti ama Ankara bu konuda herhangi bir açıklama yapmadı. Dahası Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın BM Genel Kurulu için bulunduğu New York’ta yaptığı açıklamalarda “CAATSA yaptırımlarını kaldırmaya çalıştıklarını” belirtmesi ve Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın “Amacımız CAATSA’dan çıkmak. Yaratıcı formüller, çözümler neler olabilir, onlar üzerinde duruyoruz” demesi bu bağlamda değerlendirildi. Zira ABD CAATSA yaptırımlarını, Türkiye’nin S-400 alması nedeniyle uyguluyor.
Baştan belirtelim: Ortada Kathimerini gazetesinin iddia ettiği gibi “S-400 İncirlik’e, Türkiye F-35 programına” pazarlığı varsa, bu vahimdir, geri adımdır, baskılara boyun eğmektir…
Neo-Abdülhamitçiliğin sonu
Erdoğan’ın siyaset yapma tarzını yıllardır “neo-Abdülhamitçilik” diye niteliyorum. Erdoğan bölgede kendisine alan açmak için Rusya’ya işbirliği yapıyor, bu işbirliğini ABD’yle ilişkilerinde pazarlık kartı olarak kullanmaya çalışıyor ve AB’yi bu iki büyük gücün dengeleyicisi niyetine yedekte tutuyor.
Elbette çok kutupluluk şartlarında her ülkenin önünde çok taraflı politika uygulayarak kazanç sağlama fırsatı var. Ancak iktidarın uyguladığı “dengecilik”, çok taraftan kazanç yerine, çok tarafa tavize dönüşüyor sürekli.
Örneğin ABD S-400 aldığı için Türkiye’ye CAATSA yaptırımları uyguladı, Türkiye’yi F-35 programından çıkardı, Türkiye’nin parasını verdiği uçaklara el koydu, parasını da geri vermedi. İktidar ise ABD’nin el koyduğu 1.4 milyar doları kurtarabilmek için karşılığında F-16 alabilmeyi başarı diye pazarladı ve Finlandiya ile İsveç’in NATO’ya üyeliğini bu pazarlığın konusu yaptı. Sonuç? Finlandiya ve İsveç NATO üyesi, ABD F-16 sözünü tutmuyor ve Erdoğan dün yine hâlâ şöyle diyordu: “1 milyar 450 milyon dolar alacağımız var. Şimdi bu alacağımızı tahsil etme noktasında adımlarımızı atmaya devam edeceğiz.”
ABD’yle sıfır kazançlı pazarlık
Anımsayalım: Aslında füze savunma sistemi ihalesini önce Çin kazanmıştı, bir yıl sonra Erdoğan iptal etti. Bu Pekin’le “güven ilişkilerini” sıkıntıya soktu ve Orta Koridor’un Kuşak ve Yol’daki ağırlığını zayıflattı. Ardından yeni ihaleyi “iki S-400 sistemi ve dört batarya” olarak Rusya kazandı. Ama iktidar ABD’nin baskısı nedeniyle sadece “bir sistem ve iki batarya” aldı. Şimdi de bunun İncirlik’te depolanmasının pazarlığının yapıldığı iddia ediliyor.
Günlerdir Dezenformasyonla Mücadele Merkezi’nin Kathimerini’nin iddiasını yalanlamasını bekliyoruz ama sosyal medyadaki mesajlara bile pür dikkat kesilen merkez, Yunan gazetesinin iddiasına sessiz.
ABD Başkanıyla açıkça “ver papazı, al papazı” pazarlığı yapan bir iktidarın bu konuda da pazarlık yapıyor oluşu elbette sürpriz olmaz. Umarım ABD’li papazı verip, Pensilvanyalı papazı alamadıkları gibi sonuçlanmaz yine!
ABD ve Rusya’da Türkçe konuşabilmek
İktidarın bu tutumu, iktidarın politikalarını uzun süredir olumlayan kesimlerde bile rahatsızlık yarattı. Örneğin Aydınlık gazetesi iktidarın bu tutumuna 25 Eylül’de “İşte Hükümet’in çıkmazı: Amerika’da Amerikanca, Rusya’da Rusça” manşetiyle, 26 Eylül’de de “Boyun Eğmenin Adı ‘Yaratıcı Formül’ Oldu” manşetiyle tepki gösterdi.
Tam da Erdoğan’ın Neo-Abdülhamitçiliği ile bunu anlatmaya çalışıyoruz yıllardır. Erdoğan başından beri Amerika’da Amerikanca, Rusya’da Rusça, Avrupa’da Almanca-Fransızca, Körfez’de Arapça konuşuyor. Bu tarzı da “çok kazanç” değil, “çok taviz” sonucunu üretiyor.
Çünkü mesele Amerika’da da, Rusya’da da, Avrupa’da da, Körfez’de de Türkçe konuşabilmektir. Çünkü çok taraflılığı sağlıklı uygulayabilmenin şartı, bağımsızlıkçı çizgide yürümektir.
Mehmet Ali Güller
Cumhuriyet Gazetesi
28 Eylül 2024
Mehmet Ali Güller 